50 ปีก่อน
สมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (อศส.) ได้รับการจดทะเบียนเป็นสมาคมเมื่อวันที่ 22 กรกฎาคม 2514 โดยกำหนดวัตถุประสงค์แรกก่อตั้งเพื่อสนับสนุนงานอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรม (cultural heritage) และการรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม ซึ่งจนถึงวันนี้ต่างยอมรับในวิสัยทัศน์ของคณะกรรมการบริหารชุดแรกที่เห็นคุณค่าและปัญหาในเรื่องนี้ล่วงหน้านับหลายสิบปีจากผลพวงของการพัฒนาประเทศไทยที่ผ่านมา
คณะกรรมการบริหารสมาคมชุดแรก อาทิ นายวทัญญู ณ ถลาง นายคนึง ฦาไชย นายนิจ หิญชีระนันท์ นายสุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา นายสุลักษณ์ ศิวรักษ์ และนางรตยา จันทรเทียร โดยนายกสมาคมคนแรกคือ ศาสตราจารย์สุกิจ นิมมานเหมินท์
จุดยืนและบทบาท
ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับงานอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อมของประชาชนทั่วไปช่วงก่อนและแรกตั้งสมาคมถือว่าน้อยมาก แตกต่างจากคณะกรรมการบริหารสมาคมซึ่งส่วนใหญ่สำเร็จการศึกษาจากต่างประเทศซีกโลกตะวันตก จึงเคยเห็นตัวอย่างบ้านเมืองที่เป็นระเบียบสวยงาม ภูมิทัศน์เป็นมิตรกับคุณภาพชีวิตพลเมือง ธรรมชาติแวดล้อมก็ได้รับการจัดวางอย่างสอดคล้องกลมกลืนกับสถาปัตยกรรมและผลงานศิลปะในพื้นที่สาธารณะ
ประสบการณ์ชีวิตจากต่างแดนได้ส่งผลต่อมา โดยภายหลังจากที่ปัญญาชนกลุ่มนี้กลับถึงบ้าน พวกเขาก็เริ่มรวมกลุ่มกัน กำหนดจุดยืนและภารกิจสำคัญของสมาคม ระบุวัตถุประสงค์ไว้ชัดคือมุ่งเผยแพร่ความรู้ความเข้าใจและสนับสนุนงานอนุรักษ์มรดกทางด้านวัฒนธรรมซึ่งในระยะเริ่มต้นหมายถึงเพียงงานศิลปกรรม สถาปัตยกรรม โบราณวัตถุสถาน ยังไม่ระบุถึงมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (intangible) อย่างเช่นละครและนิทานพื้นบ้าน นอกจากมรดกวัฒนธรรมดังกล่าวแล้ว คณะกรรมการบริหารสมาคมยังให้ความสำคัญอย่างยิ่งกับงานบำรุงคุณภาพสิ่งแวดล้อมในธรรมชาติ โดยวางบทบาทเป็นผู้ชำนาญการที่คอยให้คำแนะนำ แลกเปลี่ยนความรู้และความคิดเห็นโดยเฉพาะเรื่องศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อมแก่หน่วยงานหรือองค์กรที่ต้องการ ซึ่งนับเป็นความก้าวหน้าของบริการเชิงวิชาการยุคนั้นที่รวมประสบการณ์ด้านการอนุรักษ์ศิลปกรรมกับความรู้ที่มีด้านสิ่งแวดล้อมเข้าไว้ด้วยกัน
ปัจจุบัน ด้วยขนาดสังคมที่ขยายและหลากหลายมากขึ้น สมาคมจึงปรับปรุงบทบาทและลักษณะบริการที่ให้ความสำคัญกับกระบวนการแลกเปลี่ยนประสบการณ์ความรู้และความคิดเห็นกับภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องมากยิ่งขึ้น ตามครรลองวัฒนธรรมประชาธิปไตยที่พึงรับฟังเสียงหรือความเห็นจากทุกฝ่ายก่อนจะสรุปเป็นมติหรือประกอบการพิจารณาเพื่อตัดสินใจเรื่องใด ๆ โดยเฉพาะเสียงจากผู้มีส่วนได้เสียในประเด็นนั้น ๆ บทบาทใหม่ แต่จุดยืนเดิม ของสมาคมคือการทำหน้าที่บริการงานวิชาการความรู้ด้านงานอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อมไปพร้อมกับงานประสานเครือข่ายทั้งภาคีหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้องและองค์กรภาคประชาสังคม ทั้งนี้ งานเครือข่ายยังถือเป็นการขยายกลุ่มเป้าหมายผู้รับบริการทางวิชาการจากสมาคมด้วยเช่นกัน
หลักไมล์ความสำเร็จ
ผลงานสำคัญ ๆ ของสมาคมที่ผ่านมา ได้แก่ การผลักดันให้เกิดคณะกรรมการด้านงานอนุรักษ์ระดับชาติ ที่สำคัญคือคณะกรรมการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์และเมืองเก่า ซึ่งได้ทำหน้าที่ผลักดันให้เกิดกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับงานอนุรักษ์มรดกวัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อมหลายฉบับ เช่น ประกาศคณะปฏิวัติเรื่องอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย กฎหมายอนุรักษ์โบราณวัตถุที่บ้านเชียง จ.อุดรธานี การปรับปรุงกฎหมาย พ.ร.บ.ผังเมือง พ.ร.บ.อุทยานแห่งชาติ และการเสนอให้ประเทศไทยมี พ.ร.บ.สิ่งแวดล้อมแห่งชาติและสถาบันสิ่งแวดล้อมระดับชาติได้สำเร็จลุล่วง
ล่าสุด เมื่อต้นปี 2563 สมาคมร่วมกับเครือข่ายภาครัฐ สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (สผ.) และภาคีคนเมืองเก่า จัดงาน “เมืองเก่าเล่าเรื่อง” ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร ซึ่งส่งผลให้สาธารณะเข้าใจในเป้าหมายการประกาศเขตพื้นที่ 36 เมืองเก่า และยังทำให้เป็นที่สนใจของสังคมวงกว้าง
ปัจจุบัน สมาคมยังคงบทบาทในคณะกรรมการดังนี้ 1.คณะอนุกรรมการกลั่นกรองและพิจารณาแผนดำเนินงานในพื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์ 2.คณะอนุกรรมการกลั่นกรองและพิจารณาแผนดำเนินงานในพื้นที่เมืองเก่า และสุดท้าย 3.คณะอนุกรรมการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมธรรมชาติและศิลปกรรม ซึ่งขึ้นตรงกับคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ
......
กรรมการฯ ชุดปัจจุบัน (อยู่ในวาระปี 2563 – 65)
นายฉัตรวิชัย พรหมทัตตเวที นายกสมาคมฯ
นายวีระพันธุ์ ชินวัตร อุปนายก 1
นายพงษ์สวัสดิ์ อักษรสวาสดิ์ อุปนายก 2
นางปองขวัญ ลาซูส อุปนายก 3
นายวสุ โปษยะนันทน์ อุปนายก 4
นายปรเมษฐ์ บุญนำศิริกิจ อุปนายก 5
นายสุดสันต์ สุทธิพิศาล เลขาธิการ
นายอักษรินทร์ เลิศสุริยสุรกุล รองเลขาธิการ
นายระบิล พรพัฒน์กุล เหรัญญิก
นายปริญญา ชูแก้ว นายทะเบียน
นางภารนี สวัสดิรักษ์ กรรมการ
นางสาวจิริกา นุตาลัย กรรมการ
นางสาวรังสิมา กุลพัฒน์ กรรมการ
นางสาวสุพิชชา โตวิวิชญ์ กรรมการ
นางสาวรสิตา สินเอกเอี่ยม ปฏิคม
นางสาวรัชนีภรณ์ เรืองดิษยรัตน์ ประชาสัมพันธ์
นายเอกชัย เอื้อธารพิสิฐ บรรณาธิการ